Bản vị vàng là gì? Lịch sử hình thành và Sự sụp đổ

Bản vị vàng từng là nền tảng của hệ thống tiền tệ toàn cầu trong suốt thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Tuy nhiên, sau nhiều biến động kinh tế – chính trị, hệ thống này đã sụp đổ và được thay thế bởi tiền pháp định như hiện nay.

Vậy bản vị vàng là gì, hoạt động như thế nào, ưu – nhược điểm ra sao và liệu thế giới có thể quay trở lại hệ thống này? Hãy cùng Golden Fund tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Bản vị vàng là gì?

Bản vị vàng là một hệ thống tiền tệ trong đó giá trị của đồng tiền được liên kết trực tiếp vào vàng. Theo cơ chế này, chính phủ cam kết sẽ đổi tiền giấy lấy vàng theo một tỷ lệ cố định. Đồng thời, đồng thời thiết lập giá mua và bán vàng theo mức giá cố định đó. 

Ví dụ: Nếu Mỹ đặt 1 ounce vàng được định giá 500 USD, thì mỗi 1 USD sẽ tương đương 1/500 ounce vàng.

Những điểm chính cần ghi nhớ

• Bản vị vàng gắn giá trị tiền tệ với vàng. Điều này giúp kiểm soát phát hành tiền và hạn chế lạm phát.
• Anh là quốc gia đầu tiên chính thức áp dụng bản vị vàng vào năm 1819.
• Hiệp định Bretton Woods (1944) thiết lập USD làm đồng tiền dự trữ chính, gắn với vàng ở mức 35 USD/ounce.
• Năm 1971, Tổng thống Nixon chấm dứt chuyển đổi USD sang vàng, đánh dấu sự sụp đổ của bản vị vàng.

Lịch sử hình thành và sự sụp đổ của bản vị vàng

Sự ra đời của bản vị vàng

Bản vị vàng bắt đầu phát triển từ năm 1696 đến 1812 khi tiền giấy được đưa vào lưu thông. Đến năm 1819, Anh là nước đầu tiên chính thức áp dụng hệ thống này. Vào năm 1871, Đức cũng áp dụng bản vị vàng, từ đó hệ thống này dần trở thành tiêu chuẩn toàn cầu.

Vào thế kỷ 19, nhiều quốc gia sử dụng hệ thống bản vị song kim (bimetallic standard) với cả vàng và bạc. Tuy nhiên, đạo luật tiền tệ năm 1834 tại Mỹ đã đẩy vàng trở thành tiêu chuẩn chính, thay thế dần bạc.

Thời kỳ hoàng kim (1871 - 1914)

Từ 1871 - 1914, bản vị vàng đạt đỉnh cao khi hầu hết các nước phát triển đều sử dụng. Lúc này, các giao dịch thương mại quốc tế được thanh toán bằng vàng. 

Sự sụp đổ của Bản vị vàng

Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918) 

Chiến tranh thế giới thứ nhất nổ ra các nước cần nhiều tiền để tài trợ chiến tranh, dẫn đến việc in tiền vượt mức dự trữ vàng, khiến bản vị vàng trở nên không còn thực tế.

Khủng hoảng năm 1929

Sau đó là cuộc đại khủng hoảng năm 1929: Mỹ và Anh đối mặt với tình trạng dự trữ vàng sụt giảm nghiêm trọng.

• Anh rời bỏ bản vị vàng năm 1931
• Mỹ rời bỏ bản vị vàng năm 1933, theo đạo luật Emergency Banking Act
• Năm 1934, Mỹ định giá lại vàng từ 20.67 USD lên 35 USD/ounce

Hậu quả: Việc định giá lại khiến USD mất giá ngay lập tức, nhưng giúp Mỹ tăng dự trữ vàng.

Hiệp định Bretton Woods (1944) & Sự kết thúc vào năm 1971

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Mỹ chiếm 75% lượng vàng toàn cầu và USD trở thành đồng tiền dự trữ quốc tế. Tuy nhiên, đến cuối thập niên 1960, dự trữ vàng Mỹ giảm mạnh do nhu cầu nhập khẩu tăng và chiến tranh Việt Nam.

Năm 1971 - Tổng thống Nixon chính thức xóa bỏ Bản vị vàng, đưa thế giới bước vào kỷ nguyên tiền pháp định (fiat money).

Bản vị vàng và Tiền pháp định (Fiat Money)

Tóm lại: Bản vị vàng giúp kiểm soát lạm phát nhưng lại thiếu linh hoạt. Trong thời kỳ khủng hoảng, các chính phủ cần chính sách tiền tệ linh hoạt hơn để cứu nền kinh tế.

Hiện nay có nước nào dùng Bản vị vàng không?

Hiện nay không còn quốc gia nào còn sử dụng bản vị vàng. Tất cả tiền tệ ngày nay là tiền pháp định, có giá trị vì chính phủ quy định nó phải được chấp nhận trong thanh toán.

Điều gì sẽ xảy ra nếu quay lại bản vị vàng?

Nếu quay lại bản vị vàng sẽ có những ưu và nhược điểm như sau:

• Ưu điểm: Có thể kiểm soát được lạm phát, ổn định tiền tệ

• Nhược điểm: Giới hạn khả năng của ngân hàng trung ương trong điều hành kinh tế, dễ gây biến động khi nguồn cung vàng thay đổi. 

Vì vậy, phần lớn chuyên gia kinh tế không ủng hộ việc quay lại bản vị vàng trong bối cảnh hiện đại.

Kết luận

Bản vị vàng từng là nền tảng của hệ thống tiền tệ, góp phần tạo nên sự ổn định cho đồng tiền. Tuy nhiên sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu khiến nó trở nên không còn phù hợp. Hiện nay, vàng vẫn là tài sản trú ẩn, dự trữ quan trọng nhưng không còn là nền tảng của tiền tệ.

Xem thêm: Tại sao vàng được coi là tài sản trú ẩn an toàn?