Ngoài đất hiếm, Trung Quốc hiện đang sử dụng đậu tương như một công cụ gây sức ép trong tranh chấp thương mại với Mỹ, khiến nông dân Mỹ chịu thiệt hại nặng nề khi Bắc Kinh chuyển hướng sang nguồn cung Brazil và Argentina. Việc cắt giảm mua không chỉ ảnh hưởng tới giá và tiêu thụ đậu tương Mỹ mà còn phản ánh chiến lược dài hạn của Trung Quốc trong việc đa dạng hóa nguồn cung nhằm giảm phụ thuộc vào Mỹ. Nếu căng thẳng leo thang và thỏa thuận thương mại đổ vỡ, điều này có thể tạo thêm động lực đẩy giá vàng tăng trong bối cảnh vàng ngày càng được coi là tài sản dự trữ an toàn.
Đậu tương trở thành vũ khí bí mật của Trung Quốc trên bàn đàm phán
Đậu tương đã trở thành điểm nóng trong cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, nước nhập khẩu hạt có dầu lớn nhất thế giới. Khi bước vào vụ thu hoạch mới, quốc gia Đông Á này đã tẩy chay đậu tương Mỹ. Sau một loạt đơn đặt hàng từ Trung Quốc vào cuối tháng 10 – trùng với một thỏa thuận thương mại lớn hơn giữa hai nước – việc mua đậu tương Mỹ của Trung Quốc lại chững lại.
Sự sụt giảm trong hoạt động mua bán đã gây tổn thất cho nông dân Mỹ, những người phụ thuộc vào Trung Quốc để tiêu thụ một phần lớn sản lượng của họ. Trung Quốc thay vào đó chuyển hướng sang các nhà sản xuất Nam Mỹ như Brazil và Argentina.
Có thể sẽ có một chút cứu trợ dành cho nông dân Mỹ, những người đang đối mặt với các kho chứa ngày càng đầy và giá cả trì trệ. Phía Mỹ cho biết Trung Quốc đã cam kết mua 12 triệu tấn đậu tương trước cuối năm nay, tiếp theo là 25 triệu tấn mỗi năm trong ba năm tới.
Tuy nhiên, về phía Trung Quốc, hiện vẫn chưa xác nhận các cam kết mua cụ thể mà Mỹ đề cập, nhưng Bắc Kinh đã giảm thuế đối với đậu tương Mỹ - một hành động mang tính hạ nhiệt căng thẳng nhưng không giải quyết tận gốc xung đột thương mại.
Sự quan trọng của đậu tương với Mỹ và Trung Quốc
Đậu tương rất quan trọng đối với hệ thống thực phẩm của Trung Quốc. Phần lớn lượng đậu tương nhập khẩu được nghiền thành khô đậu tương làm thức ăn cho heo – nguồn cung cấp phần lớn thịt của quốc gia này – và cho các loại gia súc khác. Dầu đậu tương cũng được sử dụng rộng rãi trong nấu ăn và các sản phẩm thực phẩm.
Nông dân Mỹ thường là nhà cung cấp đậu tương lớn thứ hai cho Trung Quốc, chiếm một phần năm lượng nhập khẩu của nước này trong năm ngoái. Trung Quốc đã sử dụng mối quan hệ đó như một đòn bẩy trong tranh chấp thương mại rộng hơn, gây áp lực lên các nông dân Mỹ – nhóm cử tri quan trọng của Tổng thống Donald Trump và Đảng Cộng hòa.
Trung Quốc đã ngừng mua đậu tương Mỹ vào tháng 5 nhằm đáp trả các mức thuế của Trump đối với hàng hóa Trung Quốc và trong gần hai tháng sau khi năm kinh doanh mới bắt đầu vào tháng 9, nước này đã không đặt bất kỳ lô hàng đậu tương Mỹ nào cho vụ thu hoạch hiện tại. Tổng thống Trump cáo buộc Trung Quốc trì hoãn mua hàng “chỉ vì lý do ‘đàm phán’” và gọi động thái này là “một hành vi thù địch về kinh tế”.
Đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc cắt giảm nhập khẩu đậu tương của Mỹ. Nước này cũng đã làm điều đó trong cuộc chiến thương mại 2018 – 2019, nhằm đối phó với các mức thuế và hạn chế mà Trump áp đặt trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông.
Sức ép đó đã góp phần khiến chính quyền Trump đầu tiên đồng ý với thỏa thuận gọi là “Giai đoạn Một” (Phase One). Theo thỏa thuận này, Trung Quốc cam kết mua hàng chục tỷ USD nông sản Mỹ, bao gồm đậu tương, để đổi lấy việc giảm thuế. Tổng thống Trump sau đó đổ lỗi cho người kế nhiệm là Tổng thống Joe Biden vì đã không thực thi đầy đủ bản thỏa thuận này.
Trung Quốc giảm mua ảnh hưởng như thế nào đến nông dân trồng đậu tương tại Mỹ?
Tác động là rất lớn. Đậu tương là mặt hàng nông nghiệp xuất khẩu lớn nhất của Mỹ và Trung Quốc là thị trường tiêu thụ hàng đầu, chiếm hơn một nửa trong tổng số 24,5 tỷ USD giá trị đậu tương mà nông dân Mỹ bán ra năm ngoái. Không có thị trường này, người trồng đậu tương Mỹ phải đối mặt với ít người mua hơn và giá yếu hơn.
Khắp vùng Trung Tây nước Mỹ, nông dân chứng kiến các kho chứa đầy ắp khi vụ thu hoạch tiếp tục. Các nhà nghiên cứu tại Đại học Purdue cảnh báo rằng chi phí tăng cao cho phân bón, hạt giống và hóa chất — kết hợp với giá đậu tương giảm — đang bóp nghẹt lợi nhuận. Nhiều nông dân chọn cách trữ lại nông sản thay vì bán với mức lỗ nặng.
Nỗi đau lan rộng khắp ngành. Các kho thu mua — nơi đậu tương được lưu trữ trước khi chất lên tàu để xuất khẩu — các nhà chế biến và cả hệ thống đường sắt vận chuyển đậu tương trên toàn quốc đều bị ảnh hưởng bởi đợt giảm tốc này.
Tổng thống Trump cho biết chính quyền của ông sẽ sử dụng số tiền thu được từ thuế để hỗ trợ nông dân. Tuy nhiên, các quan chức trong chính quyền nói rằng khoản hỗ trợ này không thể được giải ngân cho đến khi chính phủ mở cửa trở lại và kinh phí được phê duyệt.
Căng thẳng Mỹ - Trung có quay trở lại? - Ảnh hưởng tới giá vàng như thế nào?
Nhiều nhà phân tích ước tính rằng Trung Quốc sẽ nhập khoảng 12 triệu tấn đậu tương Mỹ trong năm kinh doanh hiện tại kết thúc vào tháng 8. Con số này chưa bằng một nửa so với 27 triệu tấn đậu tương mà Trung Quốc đã mua từ Mỹ trong mùa trước. Các nhà ép dầu, nông dân nuôi heo và các nhà sản xuất thức ăn chăn nuôi của Trung Quốc hiện không có nhu cầu lớn đối với đậu tương bổ sung vì họ đã tích trữ lượng hàng tồn kho cao hơn bình thường, trong khi các kho dự trữ của chính phủ cũng tạo thêm sự đảm bảo.
Nhu cầu của Trung Quốc đối với hàng đậu tương Mỹ có thể trở lại mức bình thường hơn trong tương lai, nếu họ thực hiện mức ngưỡng 25 triệu tấn mà Bessent cho biết hai bên đã đồng ý. Tuy nhiên, con số này vẫn thấp hơn kết quả của thỏa thuận thương mại đạt được trong nhiệm kỳ đầu của Trump. Sau khi thỏa thuận Giai đoạn Một được ký, lượng đậu tương Mỹ xuất sang Trung Quốc đã phục hồi lên 34,2 triệu tấn trong mùa 2020–21.
Kể từ đó, Trung Quốc đã đa dạng hóa nguồn cung nhằm đảm bảo nước này không bao giờ phụ thuộc quá nhiều vào đối thủ địa chính trị lớn nhất của mình đối với một loại nông sản quan trọng cho an ninh lương thực và ổn định kinh tế. Brazil, quốc gia sản xuất đậu tương hàng đầu thế giới, đã trở thành bên hưởng lợi lớn từ sự chuyển hướng này và đang mở rộng sản lượng rất nhanh.
Vào tháng Giêng, nông dân Mỹ sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt để giành được người mua Trung Quốc, khi Brazil được dự báo sẽ tung ra thị trường một vụ thu hoạch kỷ lục khác. Tuy nhiên, việc Trung Quốc phụ thuộc nhiều hơn vào Brazil cũng đi kèm với những rủi ro riêng, như chi phí cao hơn và mức độ dễ tổn thương lớn hơn trước các cú sốc thời tiết ở Nam Mỹ.
Việc Trung Quốc chủ động đa dạng hóa đối tác thương mại – không chỉ trong mặt hàng đậu tương mà còn ở các lĩnh vực chiến lược như năng lượng và lương thực – phản ánh một bước đi tính toán nhằm giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào bất kỳ quốc gia nào, đặc biệt là đối thủ cạnh tranh số một như Mỹ. Thỏa thuận thương mại giữa hai nước vẫn chủ yếu nằm trên giấy và chưa được thực thi đầy đủ, nên khả năng đổ vỡ vì bất đồng là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Nếu căng thẳng leo thang và thỏa thuận bị phá vỡ, đó có thể trở thành chất xúc tác mạnh đẩy giá vàng tăng, nhất là trong bối cảnh các quốc gia ngày càng xem vàng như một tài sản dự trữ quan trọng để củng cố an ninh kinh tế.
