Khi đầu tư, đã bao giờ bạn cảm thấy phải mua vào ngay lập tức vì nỗi sợ bỏ lỡ cơ hội, hoặc ngược lại, muốn bán ra thật nhanh chỉ vì nghe vài tin đồn tiêu cực. Hành vi này phần lớn đến từ tác động của FOMO và FUD, hai yếu tố tâm lý âm thầm nhưng vô cùng mạnh mẽ, dễ khiến nhà đầu tư đánh mất sự tỉnh táo và kỷ luật ban đầu.
FOMO và FUD là gì?
Trong đầu tư, FOMO và FUD là hai thuật ngữ dùng để mô tả những trạng thái cảm xúc khiến nhà đầu tư dễ quyết định theo cảm tính thay vì lý trí.
-
FOMO (Fear of Missing Out): Là nỗi sợ bị bỏ lỡ cơ hội. Người mắc FOMO thường có xu hướng mua vào một tài sản khi thấy giá đang tăng mạnh, lo ngại rằng nếu không nhanh tay, họ sẽ mất cơ hội sinh lời.
-
FUD (Fear, Uncertainty, Doubt): Là cảm giác sợ hãi, bất định và nghi ngờ. Khi thị trường có dấu hiệu tiêu cực, FUD khiến nhà đầu tư mất niềm tin, lo lắng quá mức và vội vã bán tháo tài sản ở mức giá thấp.
Cả hai trạng thái này đều có thể khiến bạn ra quyết định sai lầm trong đầu tư: Mua cao - bán thấp, cắt lỗ không cần thiết hoặc bỏ lỡ các cơ hội dài hạn chỉ vì phản ứng nhất thời.
FOMO và FUD - Hai yếu tố tâm lý khiến bạn đầu tư sai thời điểm
Hiểu rõ FOMO: Nỗi sợ bị bỏ lỡ khiến bạn mua đỉnh
FOMO xuất hiện phổ biến trong thị trường tăng giá, khi một tài sản liên tục lập đỉnh mới, các bài báo, mạng xã hội tràn ngập thông tin tích cực. Nhà đầu tư cảm thấy “nếu mình không mua bây giờ, sẽ không còn cơ hội nữa”.
Ví dụ điển hình là trường hợp khi giá vàng tăng liên tục trong nhiều ngày, đón nhận thông tin về lợi nhuận khủng khiến bạn quyết định mua vào ngay lập tức. Đây chính là biểu hiện rõ ràng của FOMO.
Những yếu tố thường kích thích FOMO bao gồm:
-
Tin tức tích cực dồn dập.
-
Người nổi tiếng/KOL chia sẻ thành công đầu tư.
-
Cộng đồng mạng lan truyền hiệu ứng.
-
Tâm lý bầy đàn: Thấy người khác làm thì mình cũng làm theo.
Hệ quả: Bạn mua vào ở đỉnh và có nguy cơ “đu đỉnh”, sau đó hoảng loạn bán ra khi thị trường điều chỉnh. Đây là con đường nhanh nhất dẫn đến thua lỗ.
FUD: Sợ hãi khiến bạn bán đáy
Trái ngược với FOMO bởi FUD thường xuất hiện khi thị trường giảm mạnh, hoặc xuất hiện thông tin tiêu cực. Khi bị chi phối bởi FUD, bạn sẽ dễ dàng mất niềm tin, sợ hãi và quyết định bán ra mà không phân tích kỹ tình hình.
Một số yếu tố điển hình gây ra FUD:
-
Tin đồn/sự kiện liên quan đến khủng hoảng kinh tế, chính trị.
-
Phát ngôn tiêu cực từ lãnh đạo, chuyên gia, truyền thông.
-
Giá tài sản lao dốc trong thời gian ngắn.
Trong trạng thái này, bạn rất dễ bán ra ở mức giá thấp nhất, thậm chí cắt lỗ không cần thiết.
Hiệu ứng tác động tiêu cực đến quyết định đầu tư
Hai trạng thái tưởng chừng trái ngược nhau nhưng lại đều dẫn đến hệ quả giống nhau: Ra quyết định sai thời điểm. Khi để FOMO và FUD chi phối, bạn không còn hành động theo kế hoạch đầu tư ban đầu mà dễ bị cuốn vào “cơn sóng cảm xúc” của thị trường.
Làm sao để kiểm soát FOMO và FUD?
Hiểu rõ FOMO và FUD là bước đầu tiên để bạn bảo vệ mình khỏi những quyết định cảm tính. Dưới đây là một số nguyên tắc giúp bạn giữ vững tâm lý:
1. Luôn đầu tư dựa trên kế hoạch
Hãy xác định mục tiêu, thời gian đầu tư, mức độ chấp nhận rủi ro và điểm mua – bán hợp lý từ trước. Khi có kế hoạch rõ ràng, bạn sẽ ít bị dao động hơn khi thị trường biến động.
2. Trang bị kiến thức tài chính
Hiểu rõ sản phẩm mình đầu tư, các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị của nó sẽ giúp bạn có góc nhìn dài hạn và tỉnh táo hơn trước tin tức ngắn hạn.
3. Đa dạng hóa danh mục đầu tư
Đừng “bỏ trứng vào một giỏ”. Khi có nhiều loại tài sản như vàng, cổ phiếu, trái phiếu, tiền mặt... bạn sẽ không quá hoang mang khi một kênh đầu tư gặp biến động.
4. Quản trị cảm xúc để không dính tới FOMO và FUD
Ghi nhớ rằng thị trường luôn có chu kỳ tăng – giảm. Những đợt biến động ngắn hạn không phản ánh toàn bộ xu hướng dài hạn. Tĩnh tâm, không hành động vội vàng là kỹ năng quan trọng trong đầu tư.
Kết luận
Hiểu rõ FOMO và FUD sẽ giúp bạn trở thành một nhà đầu tư tỉnh táo hơn, kỷ luật hơn và tránh được những sai lầm đáng tiếc chỉ vì cảm xúc chi phối. Trong đầu tư, đôi khi "không làm gì" lại là quyết định khôn ngoan – miễn là bạn đang hành động dựa trên chiến lược rõ ràng chứ không phải vì sợ hãi hay nôn nóng.
