- Israel đã tiến hành hàng loạt cuộc không kích nhắm vào các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran, khiến nhiều lãnh đạo cấp cao thiệt mạng. Thủ tướng Netanyahu tuyên bố chiến dịch sẽ tiếp tục cho đến khi loại bỏ được mối đe dọa.
- Giá dầu tăng vọt tới 13%, nhà đầu tư chuyển sang tài sản trú ẩn như vàng và trái phiếu Mỹ, còn chứng khoán Mỹ giảm mạnh, nguy cơ cao xảy ra xung đột khu vực rộng lớn hơn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế toàn cầu.
- Iran vừa công bố mở cơ sở làm giàu uranium mới sau khi bị IAEA chỉ trích không tuân thủ nghĩa vụ quốc tế
- Nỗ lực đàm phán giữa Mỹ và Iran đình trệ vì bất đồng sâu sắc về quyền làm giàu uranium, làm gia tăng nguy cơ tái áp đặt lệnh trừng phạt và căng thẳng quân sự.
Israel phát động hàng loạt cuộc không kích
Diễn biến của cuộc không kích
Sáng thứ Sáu, Israel đã phát động hàng loạt cuộc không kích nhằm vào các cơ sở hạt nhân và địa điểm tên lửa đạn đạo của Iran, đánh dấu một bước leo thang nghiêm trọng trong căng thẳng giữa hai đối thủ và làm gia tăng nguy cơ bùng nổ một cuộc chiến rộng lớn hơn ở Trung Đông.
Theo các nguồn tin địa phương và mạng xã hội, đã có nhiều tiếng nổ vang lên tại Tehran, Natanz — nơi đặt một trong những cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran — và một số thành phố khác. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho biết Israel đã “tấn công vào trung tâm chương trình làm giàu hạt nhân của Iran” cũng như nhắm vào các nhà khoa học hạt nhân cấp cao và các chỉ huy quân sự.
Truyền hình nhà nước Iran đưa tin rằng Tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC), Hossein Salami, và Tổng Tham mưu trưởng các lực lượng vũ trang, Mohammad Bagheri, đều đã thiệt mạng trong các cuộc không kích của Israel.
Giá dầu tăng vọt 10% vào ngày thứ Sáu, trong khi hợp đồng tương lai chứng khoán Mỹ giảm.
Phát ngôn của các bên liên quan
Netanyahu tuyên bố chiến dịch “sẽ tiếp tục tùy vào thời gian cần thiết để loại bỏ mối đe dọa này.” Ông nói rằng các đợt không kích mở màn đã “rất thành công”, đồng thời nhấn mạnh rằng người dân Israel cần chuẩn bị cho các đòn trả đũa và sẵn sàng ở trong hầm trú ẩn trong thời gian dài.
Lãnh tụ tối cao Iran, Ayatollah Ali Khamenei, tuyên bố rằng Israel sẽ “phải trả một cái giá rất đắt” và nên “chuẩn bị đón nhận một đòn đáp trả mạnh mẽ từ lực lượng vũ trang Iran.”
Một người phát ngôn của lực lượng vũ trang Iran cho biết các tài sản của Mỹ trong khu vực cũng có thể trở thành mục tiêu.
Hàng chục cơ sở hạt nhân được phân bố trên khắp Iran. Iran vận hành nhiều cơ sở thực hiện các bước khác nhau trong chu trình nhiên liệu hạt nhân.
Chính phủ của Netanyahu đã ra lệnh tiến hành các cuộc không kích, dường như phớt lờ lời cảnh báo của Tổng thống Mỹ Donald Trump, người trước đó vào ngày thứ Năm đã tuyên bố rằng ông không muốn Israel tấn công Iran. Trump cho biết chính quyền của ông vẫn “cam kết tìm kiếm một giải pháp ngoại giao cho vấn đề hạt nhân Iran!” Ông cũng nói rằng mình không nghĩ một cuộc tấn công là điều sắp xảy ra.
Phản ứng của Mỹ sau các cuộc không kích vài giờ
Vài giờ sau các cuộc không kích, Trump nói với Fox News rằng ông đã biết trước hành động của Israel và hy vọng Iran sẽ tiếp tục đàm phán một thỏa thuận hạt nhân.
“Iran không được phép sở hữu bom hạt nhân và chúng tôi hy vọng sẽ quay lại bàn đàm phán. Hãy chờ xem. Có một số người trong giới lãnh đạo sẽ không quay trở lại,” Fox News dẫn lời ông Trump.
Nguy cơ leo thang xung đột và tác động kinh tế toàn cầu
Hai quốc gia dự kiến sẽ gặp nhau trong vòng đàm phán tiếp theo vào Chủ nhật tại Oman. Hiện chưa rõ liệu các cuộc đàm phán này có còn diễn ra hay không. Chính phủ Oman — trong tuyên bố đầu tiên từ một quốc gia vùng Vịnh — cho biết hành động của Israel là liều lĩnh và sẽ làm suy yếu an ninh khu vực.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio cho biết Mỹ “không tham gia” vào các cuộc tấn công của Israel. Ông Rubio cũng cảnh báo Iran không nên nhắm vào lợi ích hoặc nhân sự của Mỹ để trả đũa.
Các cuộc tấn công vào Iran có nguy cơ đẩy Trung Đông — khu vực vốn đã chìm trong nhiều cuộc xung đột kể từ khi nhóm vũ trang Hamas tấn công Israel từ Dải Gaza vào tháng 10 năm 2023 — lún sâu hơn nữa vào khủng hoảng, đồng thời tác động tiêu cực đến kinh tế toàn cầu.
“Nguy cơ leo thang thành một cuộc xung đột khu vực rộng lớn hơn là rất cao,” các nhà phân tích của Bloomberg Economics gồm Jennifer Welch, Adam Farrar và Tom Orlik nhận định. Họ cho biết tác động rõ ràng nhất đối với kinh tế toàn cầu sẽ đến từ việc giá năng lượng tăng cao.
Mặc dù Iran cho biết các nhà máy lọc dầu và bồn chứa dầu của họ không bị hư hại, giá dầu thô vẫn tăng vọt tới 13%.
Nhà đầu tư đổ xô vào các tài sản trú ẩn an toàn như trái phiếu chính phủ Mỹ và vàng. Hợp đồng tương lai chứng khoán Mỹ giảm khoảng 1,5%.
“Quyết định đáng lo ngại của Israel khi tiến hành không kích Iran là một hành động leo thang liều lĩnh, có nguy cơ châm ngòi cho bạo lực khu vực,” Thượng nghị sĩ Jack Reed, lãnh đạo đảng Dân chủ trong Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ, tuyên bố. Ông cho rằng Tổng thống Trump và các quốc gia khác cần thúc đẩy “hạ nhiệt căng thẳng thông qua con đường ngoại giao trước khi cuộc khủng hoảng này vượt khỏi tầm kiểm soát.”
Các chính trị gia đảng Cộng hòa phần lớn tránh chỉ trích Israel và cho rằng nước này hành động là do bị Iran khiêu khích.
Bộ trưởng Quốc phòng Israel, ông Israel Katz, cho biết đây là một “cuộc tấn công phủ đầu” sử dụng tên lửa và máy bay không người lái.
Iran mở rộng việc làm giàu Uranium, khẳng định vì mục đích hòa bình và dân sự
Tehran nhiều lần khẳng định rằng các hoạt động hạt nhân của họ chỉ nhằm mục đích hòa bình và dân sự. Tuy nhiên, kể từ năm 2019, Iran đã mở rộng đáng kể việc làm giàu uranium - một động thái nhằm đáp trả việc Tổng thống Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2015, được ký dưới thời chính quyền Barack Obama vài năm trước đó.
Bất đồng giữa Iran, Mỹ và Israel
Nỗ lực của ông Trump nhằm thiết lập một thỏa thuận mới kể từ khi ông quay trở lại nắm quyền vào tháng Một đã có những tiến triển tuy nhiên khá chậm chạp. Hai bên vẫn gặp khó khăn trong việc thu hẹp bất đồng lớn nhất: Mỹ - cùng với Israel - cho rằng Iran không được phép làm giàu uranium, trong khi Tehran khẳng định họ phải giữ quyền đó. Cộng hòa Hồi giáo Iran cho biết họ cần làm giàu uranium, ít nhất là ở mức thấp, để phục vụ mục đích dân sự như cung cấp nhiên liệu cho các nhà máy điện hạt nhân.
Động thái mới của Israel và phản ứng của quốc tế
Iran đã đẩy căng thẳng leo thang vào ngày thứ Năm khi các quan chức tuyên bố sẽ khánh thành một cơ sở làm giàu uranium mới. Động thái này diễn ra sau khi Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) - cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc - cho biết Iran không tuân thủ các nghĩa vụ quốc tế. Hành động của IAEA đã mở đường cho khả năng Iran phải đối mặt với việc tái áp đặt các lệnh trừng phạt toàn diện từ Liên Hợp Quốc.
Tình hình không phận và căng thẳng khu vực
“Mỹ đã cố gắng đàm phán, nhưng không đạt được tiến triển,” Matt Kroenig, giám đốc cấp cao của Trung tâm Chiến lược và An ninh Scowcroft thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, phát biểu trong một cuộc phỏng vấn. “Không có thỏa thuận nào khả thi cả.”
Israel đã đóng cửa không phận của mình cho đến khi có thông báo mới, trong khi Iran ngừng hoạt động tại sân bay chính ở Tehran. Hai quốc gia này, cùng với các nước láng giềng như Iraq, đã nhiều lần đóng và mở lại không phận kể từ ngày 7 tháng 10 năm 2023, khi Hamas tấn công Israel.
Việc đóng cửa ban đầu xảy ra khi Tehran tiến hành một cuộc tấn công bằng tên lửa vào Tel Aviv vào tháng 4 năm ngoái, dẫn đến việc các quốc gia láng giềng cũng phải chuyển hướng các chuyến bay trong nhiều giờ.
Cuộc đối đầu âm thầm giữa Iran và Israel
Israel đã ném bom và phong tỏa Dải Gaza suốt 20 tháng qua trong nỗ lực tiêu diệt Hamas. Nhóm vũ trang Palestine này được Iran hậu thuẫn và bị Mỹ cùng Liên minh châu Âu liệt vào danh sách các tổ chức khủng bố.
Iran và Israel đã bị cuốn vào một cuộc chiến trong bóng tối suốt hàng thập kỷ, khi Tehran — vốn không công nhận sự tồn tại của nhà nước Israel — sử dụng các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah ở Lebanon, Hamas ở Gaza và lực lượng Houthi ở Yemen để tấn công quốc gia Do Thái.
Đáp lại, Israel bị cáo buộc đứng sau hàng loạt vụ ám sát và tấn công bí mật trên lãnh thổ Iran, nhiều trong số đó nhằm vào các nhà khoa học hạt nhân.
>> Xem thêm: Giá dầu lập đỉnh do lo ngại căng thẳng Mỹ-Iran leo thang
