Đại dịch làm gián đoạn chi tiêu cho hàng hóa và đồng USD tăng giá là nhân tố thúc đẩy lạm phát ở khắp nơi trên thế giới. Chênh lệch cán cân thương mại, điều từng là lợi thế của Mỹ thì hiện lại là một vấn đề đau đầu.
Chi tiêu cao là một phần ảnh hưởng không nhỏ đối với lạm phát ở Mỹ
Trong nhiều thập kỷ, các hộ gia đình Hoa Kỳ đã cứu vãn nền kinh tế toàn cầu khi họ đóng vai trò là những người tiêu dùng cuối cùng duy trì được mức chi tiêu tốt và giúp nhiều nền kinh tế vượt qua khủng hoảng. Thế nhưng, những đợt chi tiêu mới nhất của người tiêu dùng Mỹ lại đi kèm cùng một sự nhức nhối chẳng khác gì “ong chích”.
Bị mắc kẹt ở nhà trong đại dịch, mọi người trên khắp thế giới đã mua nhiều hàng hóa hơn: từ TV, máy tính xách tay và xe đạp tập thể dục, trong khi chi tiêu giảm mạnh ở các dịch vụ như phòng khách sạn và dịch vụ thành viên phòng tập thể dục. Sự thay đổi trong nhu cầu ở Mỹ lớn hơn đáng kể so với các quốc gia phát triển khác trên thế giới.
Điều này còn được khuếch đại hơn bao giờ hết bởi các nhà bán lẻ như Target Corp và Walmart Inc thậm chí còn chất đống nhiều thứ hàng trong kho của họ hơn những gì người Mỹ muốn mua. Hầu hết những hàng hóa này đều là hàng hóa thiết yếu và có nhu cầu cao trên toàn cầu, trong khi nguồn cung hạn chế bởi Covid-19, nhu cầu cao vượt bậc của Hoa Kỳ cũng đã thúc đẩy giá cả ở các nước khác lên cao.
Trên thực tế, Mỹ đã xuất khẩu "lạm phát" trong thời kỳ đại dịch bùng phát trở lại.
Điều đó nhấn mạnh sự thay đổi sâu sắc của nền kinh tế toàn cầu. Trong thời điểm trước Covid, hàng hóa rất dồi dào và thách thức nằm ở việc tìm kiếm người mua. Các quốc gia như Đức và Trung Quốc, những quốc gia có thặng dư thương mại lớn, thường bị đổ lỗi cho việc tự do chiếm hữu nhu cầu tiêu dùng được tạo ra ở bất kỳ nơi nào. Ngược lại, thâm hụt thương mại của Mỹ được coi là một lợi ích cho các nền kinh tế khác.
Trong một thời đại khan hiếm hàng hóa, câu chuyện đó đã được đặt lên trên đầu.
Jason Furman, giáo sư kinh tế tại Harvard, cho biết: “Mọi thứ đều ngược lại. “Trước đây có quá ít nhu cầu. Hiện tại có quá ít nguồn cung. Và trong một thế giới quá ít cung, các quốc gia lại cố gắng nhất để tạo ra nhu cầu, đặc biệt đó là Mỹ, nơi mà thứ “hàng hóa” đang gây ra những nhức nhối nhất tại quốc gia này lại được đem xuất khẩu - lạm phát.
Giờ đây, có những dấu hiệu tiêu dùng ở Mỹ đang dần giảm trở lại khi Cục Dự trữ Liên bang tăng lãi suất để hạ nhiệt nền kinh tế và chống lạm phát.
Cơn đau đầu của những quốc gia khác khi đồng USD quá mạnh
Đối với phần còn lại của thế giới, điều đó lại tạo ra một cơn đau đầu khác khi Mỹ chuyển sang xuất khẩu “lạm phát” thông qua đồng USD siêu mạnh.
Tỷ giá ở Mỹ tăng nhanh hơn nhiều so với khu vực đồng Euro và Nhật Bản qua việc đồng USD đang tăng vọt. Tuần trước, nó đã phá vỡ mức tương đương với đồng Euro lần đầu tiên sau hai thập kỷ. Điều này làm cho hàng hóa được nhập khẩu từ Mỹ và tất cả các loại hàng hóa thường định giá bằng đô la, đặc biệt là dầu trở nên đắt hơn đối với các quốc gia khác.
Furman nói: “Nhu cầu của Hoa Kỳ sẽ giảm xuống, nhưng điều đó xảy ra cũng sẽ là nguyên nhân khiến đồng USD mạnh lên”. "Vì vậy, điều này sẽ không nhất thiết giải quyết được vấn đề lạm phát khi lạm phát không hề mất đi mà do Hoa Kỳ xuất khẩu sang các nước khác."
Chắc chắn, nhu cầu của người tiêu dùng chỉ là một nguyên nhân khiến lạm phát tăng đột biến trên toàn thế giới. Nhưng điều này lại được cho là không phải nguyên nhân chính. Ngay cả ở Mỹ, chi tiêu cao cũng không phải là nguyên nhân chính dẫn tới lạm phát cho dù đây là nơi những gói kích cầu sau dịch COVID có kích cỡ lớn nhất. Ở Châu Âu và các nơi khác, chi phí năng lượng và thực phẩm đang làm gia tăng lạm phát khi cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine đang làm trầm trọng thêm sự đổ vỡ do đại dịch gây ra trong chuỗi cung ứng.
Holger Schmieding, nhà kinh tế trưởng tại Ngân hàng Berenberg ở London cho biết: “Tuy nhiên, ít nhất là chỉ có một phần nhỏ lạm phát của Châu Âu là được 'nhập khẩu' từ bên kia Đại Tây Dương.”
“Lạm phát ở Châu Âu không phải trực tiếp theo nghĩa đen là chúng tôi đã mua những thứ đắt tiền từ Mỹ,” ông nói. “Nhập khẩu ‘lạm phát’ ở đây nghĩa là Hoa Kỳ cùng với nhu cầu lớn của họ sau các đợt kích cầu đã góp phần gây ra tắc nghẽn nguồn cung trên toàn thế giới và dẫn đến giá cả cao hơn.”
Kể từ khi “dịch bệnh” lạm phát xảy ra vào năm ngoái, mức tăng lạm phát của Mỹ đã vượt xa Châu Âu. Gần đây, mặc dù khoảng cách đã được thu hẹp nhưng điều đó không nói lên toàn bộ câu chuyện.
Hai nền kinh tế có thể có tỷ lệ lạm phát tương tự nhau, nhưng nguyên nhân gây ra lạm phát lại khác nhau. Điều này có ý nghĩa lớn đối với cách mà các ngân hàng trung ương giải quyết lạm phát.
Ở Mỹ, nhu cầu nóng của các hộ gia đình chủ yếu ở hàng hóa đóng một vai trò lớn hơn. “Đó là loại lạm phát không tự biến mất,” theo Ana Luis Andrade của Bloomberg Economics. Đây là một lý do khiến FED dự kiến sẽ tăng lãi suất nhiều hơn mức Ngân hàng Trung ương Châu Âu sẽ làm.
Nếu chi tiêu của người tiêu dùng Mỹ đang thúc đẩy lạm phát mạnh mẽ thì ít nhất đó là điều mà FED có thể khắc phục.
Chính sách tiền tệ là một công cụ kiểm soát giá cả bằng cách hạ thấp nhu cầu trong nước. Khi lạm phát đến từ bên ngoài như tình cảnh của Châu Âu hiện tại thì việc làm giảm nhu cầu tiêu dùng là không hiệu quả. Điều này đồng nghĩa là lãi suất của ECB cao hơn sẽ chỉ kéo nền kinh tế đi xuống mà không giải quyết được nguyên nhân của lạm phát cao.
Điều gì sẽ xảy ra nếu chi tiêu của Mỹ không sụt giảm
Luca Fornaro, giảng viên Trường Kinh tế Barcelona, đồng tác giả của một bài báo gần đây nghiên cứu về các mối liên hệ giữa việc mua hàng hóa và dịch bệnh COVID, cán cân thương mại và lạm phát toàn cầu. Ông cho biết: “Sự liên kết này khiến cho công việc của ngân hàng trung ương đang trở nên khó khăn hơn rất nhiều.”
Ông nói: “Rõ ràng là FED nên tăng lãi suất, điều này sẽ dẫn đến các hoạt động kinh tế chậm lại nhưng FED nên bắt đầu từ mức cao thay vì mức lãi suất cận 0 thì nó sẽ không ảnh hưởng nhiều đến vậy. Ở khu vực đồng Euro, chúng tôi thậm chí đang gặp phải cả hai điều tồi tệ này. Lạm phát cao đến mức đòi hỏi sự thắt chặt tiền tệ trong khi một nền kinh tế hầu không đủ nóng để cần hạ nhiệt.
Isabel Schnabel, thành viên Ban điều hành của ECB, đã lập luận rằng các quan chức không thể ngồi yên vì họ cần đảm bảo rằng kỳ vọng lạm phát không vượt ra khỏi tầm kiểm soát.
Khi nhu cầu của Mỹ giảm xuống, áp lực lên chuỗi cung ứng cũng sẽ giúp Châu Âu giảm bớt phần nào sức ép tới từ lạm phát.
Berenberg’s Schmieding nói: “Hầu hết lạm phát của chúng ta là do năng lượng, hàng hóa và thực phẩm gây ra. Điều này về mặt nào đó lại có ích khi nó có thể làm giảm 0,5% tỷ lệ lạm phát trong vòng 12 đến 18 tháng tới.”
Trong một khía cạnh khác, các loại tiền tệ như đồng Euro và Yên Nhật đang ở mức thấp nhất so với đồng USD. Điều đó có nghĩa là hàng hóa nhập khẩu từ Châu Âu và Nhật rẻ hơn do đó giúp lạm phát hạ nhiệt ở Mỹ nhưng ngược lại đối với những nơi khác.
Fornaro ví tình huống này giống như một “cuộc chiến tranh tiền tệ đảo ngược”. Thay vì theo đuổi việc giảm giá để thúc đẩy xuất khẩu, như nhiều quốc gia đã làm trước đại dịch, "điều mà mỗi quốc gia muốn làm trong lúc này là thúc đẩy cao đồng tiền của mình và làm giảm thâm hụt thương mại, giúp kiềm chế lạm phát trong nước."
Mỹ rõ ràng đang giành chiến thắng trong cuộc cạnh tranh đó. Châu Á, cũng giống như Châu Âu đang bị phụ thuộc nhiều vào năng lượng bên ngoài (Trung Quốc là quốc gia có nhu cầu về dầu lớn nhất thế giới). Điều này khiến họ rất dễ bị tổn thương. Các quan chức Trung Quốc phải chú ý đến việc "ngăn chặn lạm phát được nhập khẩu" như Thủ tướng Lý Khắc Cường đã cảnh báo vào tuần trước.
Các ngân hàng trung ương Châu Á đã bị hạn chế trong cuộc đua tăng lãi suất so với FED. Theo Rob Subbaraman, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu thị trường toàn cầu tại Nomura Holdings Inc, điều đó có thể khuếch đại tác động lạm phát tới từ đồng USD.
Ông nói, một rủi ro lớn là chênh lệch tỷ giá ngày càng gia tăng sẽ thúc đẩy sự sụt giảm dòng vốn và đồng nội tệ mất giá mạnh hơn so với USD, gây thêm áp lực lạm phát trong nước.
Sự phân hóa rõ ràng trong nguyên nhân gây ra lạm phát đã khiến cho những quốc gia thâm hụt thương mại lớn ở Châu Âu và Châu Á chật vật hơn trong quá trình kiểm soát lạm phát so với Mỹ. Do đó dù sớm hay muộn, việc nâng lãi suất ở cả các quốc gia khác cũng sẽ là điều tất yếu. Tuy nhiên câu hỏi đặt ra là: liệu nền kinh tế của những quốc gia đó có đủ mạnh để đứng vững trước làn sóng suy thoái do lộ trình tăng lãi suất nhanh và mạnh? Trong thời kỳ suy thoái, hành động thu mua và tích trữ tài sản sẽ là chiến lược chính của giới đầu tư. Liệu trong những tài sản được tích trữ có vàng vật chất hay không, sẽ cần thêm nhiều thời gian để biết được.
