Trong thế giới đầu tư, tâm lý bầy đàn là một trong những hiệu ứng phổ biến nhưng cũng nguy hiểm nhất. Trong bài viết dưới đây, Golden Fund sẽ giúp bạn hiểu rõ và kiểm soát được tâm lý này - yếu tố then chốt để thành công trên thị trường, đặc biệt trong bối cảnh các kênh đầu tư biến động mạnh như hiện nay.
“Tâm lý bầy đàn” là gì?
“Tâm lý bầy đàn” hay còn được gọi là FOMO. Đây là xu hướng hành vi của con người bị ảnh hưởng theo số đông mà không xem xét đến lý do đằng sau những hành động đó.
Trong đầu tư, điều này thể hiện rõ qua việc nhiều người đổ xô mua vào khi thấy thị trường tăng giá, hoặc vội vã bán tháo khi thấy thị trường sụt giảm – bất chấp yếu tố phân tích cơ bản hay kỹ thuật.
Vì sao “tâm lý bầy đàn” lại nguy hiểm?
1. Quyết định cảm tính, thiếu phân tích
Nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư mới, dễ bị cuốn theo thông tin lan truyền trên mạng xã hội, nhóm chat tài chính hay tin tức nóng. Khi thấy người khác “kiếm lời dễ dàng”, họ sợ bỏ lỡ cơ hội và lao vào mua theo, mà không có sự đánh giá kỹ lưỡng. Đây là điểm khởi đầu cho những quyết định sai lầm.
2. Tạo ra bong bóng tài sản
Khi “tâm lý bầy đàn” lan rộng, giá tài sản có thể bị đẩy lên cao hơn nhiều so với giá trị thực. Điều này dẫn đến sự hình thành bong bóng đầu cơ. Khi bong bóng vỡ, những người mua ở đỉnh sẽ là người gánh chịu tổn thất nặng nề.
3. Gây hoảng loạn trong khủng hoảng
Ngược lại, khi thị trường rơi vào giai đoạn điều chỉnh hoặc suy yếu, tâm lý hoảng loạn lan nhanh khiến nhà đầu tư đồng loạt bán tháo. Chính hành vi theo bầy đàn này càng khiến giá giảm sâu hơn, tạo ra vòng xoáy tâm lý tiêu cực và thiệt hại lan rộng.
Ví dụ điển hình của “tâm lý bầy đàn”
Một trong những ví dụ nổi bật nhất chính là “cơn sốt tiền số” những năm gần đây. Nhiều nhà đầu tư tham gia vào thị trường crypto không phải vì hiểu rõ công nghệ blockchain hay giá trị của dự án, mà đơn giản là vì "ai cũng đang mua". Kết quả, khi thị trường điều chỉnh mạnh, nhiều người đã mất trắng chỉ sau một đêm.
Tương tự, thị trường chứng khoán Việt Nam cũng từng chứng kiến các “cơn sóng” tăng nóng rồi sụt giảm mạnh chỉ vì nhà đầu tư hành động theo tin đồn hoặc hiệu ứng đám đông.
“Tâm lý bầy đàn” khi đầu tư vàng
Vàng được xem là kênh đầu tư an toàn, đặc biệt trong bối cảnh lạm phát tăng cao, địa chính trị bất ổn hoặc khủng hoảng tài chính. Tuy nhiên, ngay cả với vàng - một tài sản trú ẩn - “tâm lý bầy đàn” vẫn có thể tạo ra biến động lớn về giá.
Ví dụ, khi có thông tin khủng hoảng ngân hàng hoặc chiến sự bùng nổ, nhiều nhà đầu tư đổ xô mua vàng, đẩy giá lên cao đột biến. Những ai mua ở vùng giá đỉnh vì sợ bỏ lỡ (FOMO) có thể phải gánh rủi ro khi giá vàng quay đầu điều chỉnh sau đó.
Ngược lại, khi giá vàng giảm do biến động ngắn hạn của chính sách tiền tệ, đồng USD hay lãi suất, một số nhà đầu tư lo lắng và vội bán ra, lập tức gây ảnh hưởng tiêu cực đến giá vàng.
Làm sao để tránh bẫy “tâm lý bầy đàn”?
1. Trang bị kiến thức tài chính vững chắc
Kiến thức là “vắc-xin” hiệu quả nhất chống lại tâm lý đám đông. Khi bạn hiểu rõ bản chất của sản phẩm đầu tư, rủi ro và yếu tố ảnh hưởng đến giá, bạn sẽ ít bị chi phối bởi cảm xúc và hành động bốc đồng.
2. Có chiến lược đầu tư rõ ràng để không mắc bẫy “tâm lý bầy đàn”
Việc đặt mục tiêu đầu tư dài hạn, xác định ngưỡng chấp nhận rủi ro và tuân thủ kỷ luật sẽ giúp bạn đứng vững trước các biến động tâm lý thị trường.
3. Đa dạng hóa danh mục đầu tư
Đừng “bỏ trứng vào một giỏ”. Việc phân bổ tài sản hợp lý (Ví dụ: Kết hợp giữa vàng, cổ phiếu, trái phiếu, tiền mặt) sẽ giúp bạn giảm thiểu rủi ro và hạn chế tác động từ hiệu ứng bầy đàn.
4. Tập trung vào dữ liệu, không phải tin đồn
Hãy dựa vào số liệu phân tích, báo cáo thị trường và các chỉ báo kinh tế thay vì bị cuốn theo lời khuyên không kiểm chứng từ mạng xã hội hay bạn bè.
Nhà đầu tư khôn ngoan là người biết kiểm soát cảm xúc
Tóm lại, “tâm lý bầy đàn” có thể khiến bạn cảm thấy an toàn trong đám đông, nhưng trên thị trường tài chính, điều đó có thể khiến bạn phải trả giá đắt. Hành động theo cảm xúc nhất thời, chạy theo đám đông là con đường ngắn nhất dẫn đến thua lỗ.
Nếu bạn là người ưa chuộng sự an toàn – vàng vẫn là một trong những lựa chọn đáng cân nhắc trong danh mục đầu tư dài hạn. Nhưng ngay cả với vàng, hãy nhớ: Mua ở thời điểm thích hợp chứ đừng mua chỉ vì... ai cũng đang mua.
